Wiek wielkich odkryć - nova reperta
Może nam się zdaje, że współcześnie przeżywamy wiek wynalazków i przełomów technologicznych, ale każdy wiek był wiekiem wielkich odkryć i wynalazków. Jak na przykład wiek XVI w którym żył Stradanus (1523-1605).
![Florencja](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-Florenncja.jpg)
Nowe odkrycia - nova reperta
Jan van der Straet, bardziej znany z łacińskiej nazwy Stradanus żył w pod koniec XVI wieku, w czasach wielkich i przełomowych odkryć (łac. nova reperta). Artysta uwiecznił na rycinach, z ok. 1590 roku, przełomowe odkrycia czasów w których żył. A żył w ówczesnym sercu Europy: Florencji. Stradanus był Flamandczykiem z Brugii, ale w tych czasach Flandria, Toskania i Hiszpania były jednym państwem i kulturowo od siebie wiele nie odbiegały. Większą cześć życia spędził w Florencji.
- Przeczytaj także: Holenderscy kupcy i odkrywcy, Odkrycie Brazylii oraz Przygody żeglarzy, korsarzy i rozbitków.
![Nowe odkrycia XVI wiek](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-Nova-Reperta.jpg)
Siodło
Na powyższej rycinie, w lewym dolnym rogu widnieje... siodło. Siodło było wielkim wynalazkiem, porównywalnym z wynalazkiem koła i druku. Siodło ze strzemionami. Głębokie siodło z wysokimi łękami i sztywne strzemiona umożliwiły podboje, wyprawy krzyżowe, kolonizację Ameryki itp. Ten wynalazek rozpowszechnił się w Europie od ok. XV wieku.
Nawigacja
W tym XVI wieku Europejczycy zaczęli na serio penetrować kulę ziemską - byli już przekonani, że Ziemia jest kulą. Portugalczycy pierwsi posiedli dostateczną wiedzę i technikę nawigacji aby ośmielić się wypuszczać daleko po Oceanie Atlantyckim, opływać Afrykę i odkrywać dalekie wyspy jak Azory czy Zielonego Przylądka.
![Nawigacja](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-nawigacja.jpg)
Pomiar położenia karaweli z pomocą astrolabium. Dobry kapitan-nawigator umiał znaleźć już drogę do portu. Położenie gdziekolwiek na Ziemi określane jest jego szerokością i długością geograficzną. Obydwa wyrażane są w stopniach. Szerokość geograficzną można dość łatwo określić: mierząc kąt między słońcem a horyzontem w najwyższym punkcie Słońca więc można ją dość łatwo wyznaczyć.
![Nawigacja astrolabium](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki--Astrolabium-nawigacja.jpg)
Nocą można do wyznaczenia szerokości geograficznej wykorzystać również inne ciała niebieskie o znanej pozycji, takie jak gwiazda polarna. W tym celu w porządku chronologicznym wykorzystano astrolabium, laskę Jakuba i sekstans. Długość geograficzna jest trudniejsza: określenie długości geograficznej na podstawie wysokości słońca wymaga bardzo dokładnego określenia czasu i było to poważnym problemem przez wieki. Dopiero około 1762 roku John Harrison skonstruował pierwszy wystarczająco dokładny chronometr do tego celu.
![Ferdynand Magellan](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-Magellan-Portugalczyk.jpg)
Udoskonalenie instrumentu nawigacyjnego astrolabium przypisuje się portugalskim nawigatorom podczas wczesnych odkryć portugalskich XVI w.. Najwcześniejszy znany opis budowy i używania astrolabium morskiego pochodzi z 1551 r. Bartolomeu Dias, Vasco da Gama, Ferdynand Magellan, Krzysztof Kolumb i Amerigo Vespucci byli tymi pierwszymi śmiałkami nawigującymi po nieznanym świecie, trochę "na oko", niezbyt dokładnie ale z sukcesem. Wszyscy oni byli Portugalczykami lub byli mocno z Portugalią związani.
![Magnetyczny kamień polarny](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-Magnetyczny-kamien-polarny.jpg)
Ferromagnetyczny magnetyt mineralny może stać się magnesem trwałym w wyniku pobliskiego uderzenia pioruna. Takie kamienie, opisywane już w starożytności, miały tę użyteczną właściwość, że gdy swobodnie się obracały zawsze wskazywały w tym samym kierunku. Te wczesne wersje kompasu magnetycznego nazywano kamieniami żeglarskimi. Do czasu odkrycia elektromagnetyzmu kamienie żeglarskie były jedynym praktycznym sposobem namagnesowania igły kompasu.
- Przeczytaj także: Wiek wynalazków oraz Czy żyjemy w ciekawych czasach?
Czas
W XVI wieku czas stawał się coraz ważniejszy. Już nie tylko pora dnia, ale godzina, minuta a nawet sekunda. Czas jest nieodzowny w nawigacji - do dziś. Im precyzyjniejszy zegar, tym precyzyjniejsze dane naszej nawigacji. Przeczytaj także: Historia czasu, Wynalazek czasu i Zwycięstwo maszyny.
![Zegarmistrz budowniczy zegara](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-zegarmistrz.jpg)
Ameryka
Odkrycie Ameryki przyniosło Europie wiele kolejnych odkryć w tym awokado, ananas, ziemniak, kakao, pomidor, truskawka, tytoń, kukurydza, pieprz, papryka, fasola, dynia, indyk, ale też... syfilis.
![Odkrycie Ameryki](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-Odkrycie-Ameryki.jpg)
Widocznie przywleczony z Ameryki syfilis był poważnym problemem XVI wieku w Europie, bo jedna z rycin ważnych odkryć tego okresu poświęcona jest lekowi przeciw syfilis.
![Syfilis](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-syfilis.jpg)
Także z Ameryki dostarczano drewno specjalnego drzewa które miało dawać ulgę w chorobie wenerycznej syfilis - chorobie przywleczonej do Europy przez odkrywców Ameryki. Na rycinie lekarz i czworo sług przyrządzających wywar z żywicy drewna guaiacum (gwajakowiec amerykański) dla swego cierpiącego na syfilis pana.
Drukarstwo, malarstwo i odbitki
Nie było tak szybkiego postępu gdyby nie możliwość dzielenia się wiedzą, wiedzą zawartą w książkach i na mapach. XVI wiek to także wiek rozpowszechniania się drukarstwa w Europie. Może to się wydawać dziwne, ale Jan van Eyck z Brugii wynalazł farbę olejną.
![Pracownia malarza farby olejne](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-farby-olejne-van-eyck.jpg)
Dzięki farbie olejnej mamy możliwość oglądać "zdjęcia" historyczne sprzed 500 lat. Malarstwo dawało jedyną możliwość utrwalenia przemijającego świata. Ale to nie obrazy olejne przyniosły malarzom sławę lecz ich ryciny ( drzeworyt, miedzioryt). Ryciny drukowano w tysiącach egzemplarzy dzięki czemu ich tematy popularyzowano w szerokim świecie - tak jak te ryciny Stradanusa.
![kopiowanie rycin](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki--kopiowanie-obrazu-z-mosiadzu.jpg)
Ryciny wykonywali wyspecjalizowani rzemieślnicy na płytkach mosiężnych według projektu artysty. Te pierwsze obrazy trafiały do szerokich mas pokazując im zdumiewający świat, dzikie zwierzęta z dalekich kontynentów, wydarzenia historyczne, jednym słowem były to "zdjęcia", odbitki z negatywu jakim była mosiężna płytka.
![Drukarnia](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-druk-zecer.jpg)
Książki, mapy, słowniki, atlasy i encyklopedie. Po lewej widzimy zecerów składających teksty z pojedynczych ołowianych czcionek z "kaszty" a po prawej człowiek obsługuje prasę gdzie skład zecerski z naniesioną farbą drukarską odbijano na papierze.
Cukier
Udoskonalone metody produkcji i rafinacji cukru z trzciny cukrowej, którą zaczęto masowo uprawiać w Ameryce, były ważnym motorem kolonizacji i niewolnictwa Ameryki Południowej.
![produkcja cukru](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-cukier.jpg)
- Przeczytaj także: Słodki handel cukrem i niewolnikami oraz o zdumiewającej Historii cukru.
Destylacja
Co prawda sztukę destylacji alkoholu znali już od dawna Arabowie, konkretniej Maurowie w Andaluzji ale także dzięki alchemistom poszukującym metod "stworzenia" złota rozpowszechniła się w czasach Stradanusa produkcja destylowanych alkoholi w Europie.
![Destylacja alkoholu](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-destylacja.jpg)
Armaty
W średniowieczu wytapiano żelazo w dymarkach ale już w XVI wieku zaczęto w Europie używać nowocześniejszego wielkiego pieca a armaty używano już na szeroką skalę do zdobywania obwarowanych miast co w tym czasie było na porządku dziennym.
![odlewnia armat](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-odlewnia-armat.jpg)
Dlatego w miarę popularyzacji armat w XVI wieku, mury obronne okazały się nieskuteczną zaporą i zaczęto otaczać miasta wałami ziemnymi, szańcami, redutami i fosami które uczyniły artylerię mniej efektywną w zdobywaniu miasta. Przeczytaj Gdy Szwecja zbroiła Europę >>>
Broń wojenna
Polerowanie zbroi a także polerowanie (ostrzenie?) mieczy, łuków, toporów i wszelkiej broni wojennej.
![polerowanie zbroi](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-Sprzet-do-polerowania-zbroi.jpg)
Warsztat zbrojeniowy pod patronem rzymskiej bogini wojny Bellony.
Oliwa
Co prawda oliwki i olej z nich używali starożytni Grecy i Rzymianie ale po odkryciu Ameryki, drzewa oliwne były pierwszymi roślinami sprowadzonymi z Europy.
![młyn oliwny olejowy oliwki](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-oliwa-z-oliwek.jpg)
Hiszpanie zakładali plantacje drzewek oliwnych od Kalifornii przez Meksyk po południe Chile a później Peru i Argentynę. Rosła ilość młynów olejowych i produkcja oliwy.
Okulary
Długi czas w historii Europy nie było zapotrzebowania na okulary, przede wszystkim z prostego powodu, że niemal nikt nie umiał czytać, ludzie używali wzroku na dystans i im starcza dalekowzroczność tie przeszkadzała tak bardzo jak nam dzisiaj, gdy nasz wzrok wtopiony jest w ten tekst na odległość 40 cm.
![okulary optyk](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-optyk.jpg)
To właśnie w XVI wieku, wraz z rozpowszechnieniem się sztuki drukarskiej i książek a za czym idzie umiejętności czytania i zapotrzebowania na powiększające szkła optyczne "do czytania". Okulary zaczęli nosić starzy mnisi. Rozpowszechniał się zawód szlifierza soczewek a także produkcja soczewek wklęsłych, dla krótkowidzów - czyli z reguły arystokratów na polowaniach.
Młyny i wiatraki
W większości europejskich języków istnieją młyny wietrzne i młyny wodne, tylko w języku polskim są to dwa różne słowa.
![młyn wodny](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-mlyn-wodny.jpg)
W XVI wieku już świetnie umiano wykorzystać siłę wody i wiatru. Do mielenia ziarna najłatwiej i najprościej dało się zaprząc wodę strumienia napędzającego koło wodne. Gdzie o strumień było trudniej jak w Iberii czy Holandii tam budowano wiatraki.
![Wiatraki](/sites/default/files/2024-02/Nowe-Wynalazki-wiatraki.jpg)
Przeczytaj więcej o wiatrakach: Wiatraki holenderskie, Wiatraki różne, Wiatraki wodne oraz Budowa wiatraka.
Przeczytaj także: