Historia Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska jest do dzisiaj największą chlubą w całej historii Holandii. Na początku XVII wieku Holandia była największym mocarstwem na świecie. Holendrzy z dumą postrzegali siebie za "Żydów Europy" - nikt nie był lepszym kupcem od nich.
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, po holendersku Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), jest jedną z najcenniejszych korporacji w udokumentowanej historii świata. Założona w 1602 roku i skupiająca się głównie na handlu przyprawami, szybko rosła, stając się najbardziej dominującą i wpływową firmą w skali świata.
Kompania wyposażona przez rząd holenderski, posiadała wyłączny monopol na liczne rynki międzynarodowe przez 21 lat i utrzymywała własne prywatne siły zbrojne, w tym armię i marynarkę wojenną. Ten niezwykły wyczyn podkreślił wyjątkową innowacyjność człowieka i sprawność organizacyjną firmy.
Ich wpływ na historię świata był niezwykły; VOC wysłało do Azji oszałamiającą liczbę milionów podróżników, przyćmiewając połączone wysiłki reszty Europy. W szczytowym okresie firma mogła pochwalić się wyceną wartości na poziomie 78 milionów guldenów, co po uwzględnieniu inflacji odpowiada w przybliżeniu oszałamiającej kwocie 7,9 biliona dolarów w dzisiejszej walucie (gospodarka Niemiec w 2022 roku miała wartość 4,1 biliona dolarów).
Pierwsza korporacja świata
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska była pierwszą ponadnarodową korporacją na świecie. Źródłem zamożności Holandii był zawsze handel zamorski. Początek temu dał handel Bałtycki już w XIV wieku który w XVII wieku ogarnął cały świat. W brew potocznym opiniom, Holandia wzbogaciła się na zbożu, przyprawach korzennych, kawie, cukrze i innych surowcach a nie na handlu niewolnikami.
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (w skrócie VOC) służyła nie tylko celom gospodarczym, ale także polityczno-wojskowym. Kompania została założona 20 marca 1602 roku z inicjatywy Stanów Generalnych (rodzaj parlamentu Niderlandów), które widziały wielką potencję handlu we Wschodnich Indiach (generalnie Azja a Indonezja w szczególności) a także pragnąc pokonać konkurencję Hiszpanów i Portugalczyków - już operujących w Azji. Niderlandy przyznały Kompanii tak zwany "patent" który dawał VOC nie tylko monopol na handel azjatycki, ale także uprawnienia do prowadzenia wojny i okupowania terytoriów w imieniu Stanów Generalnych. Kompania zakłada liczne misje handlowe wzdłuż wybrzeży Azji. VOC nazywany jest często pierwszą międzynarodową korporacją, choć żadna współczesna międzynarodowa korporacja nie ma 600 tys. poddanych, gdzie firma oprócz bycia kupcem jest również suwerenem.
Tanio kupić, drogo sprzedać
Początkowo ekspansja władzy była całkowicie zdominowana przez handel. VOC tworzy sieć osad w całej Azji, których używa do handlu na tym kontynencie. Dla przykładu firma kupowała jedwab w Chinach, wymienia go na japońskie złoto, za które kupowała indyjskie tkaniny a następnie kupuje rozchwytywane w Europie korzenne przyprawy na Molukach. Holendrzy stworzyli światowy monopol na przyprawy, takie jak: cynamon, goździki i gałka muszkatołowa - czego strzegli fortecami i uzbrojoną flotą.
Później utrzymanie władzy w Azji stało się dla VOC interesem samym w sobie. W Batawii (Dżakarta) wyłoniła się elita rządowa, która uważała swoją pozycję na Jawie za ważniejszą niż dochody z aukcji w Holandii. Z czasem VOC upadało trawione konfliktami wewnętrznymi jak i z azjatyckimi władcami. Zarząd w Holandii przeciwstawiał się kosztownym wojnom, jednak VOC nie mogło ich uniknąć. Musieli radzić sobie z maharadżami i sułtanami domagającymi udziału w zyskach.
- W XVII wieku część Taiwanu była przez 40 lat holenderską kolonią o nazwie Formoza, wykorzystywaną jako baza do handlu z Japonią i Chinami. Holendrzy kupowali od miejscowej ludności m.in. agat, tekstylia, sól i miedź w zamian za skóry i sukna wełniane. Chińscy chłopi zostali sprowadzeni na Formozę w celu uprawy trzciny cukrowej i ryżu.
Mimo to ekspansja Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej w XVII wieku nadal generowała znaczące zyski. Dzięki unikalnemu systemowi handlu wewnątrzazjatyckiego Kompania osiągała wysokie zyski przy niewielkim nakładzie. Panowanie Holandii nad oceanami było nadal niekwestionowane, a monopol na przyprawy przysparzał jej unikalną pozycję. Akcjonariusze VOC cieszyli się dywidendą w wysokości co najmniej 12,5 procent. Kiedy jednak Francja atakuje Niderlandy w 1672 roku - handel VOC zostaje zakłócony i firma popada w finansowe tarapaty. Na początku XVIII wieku koszty działań wojennych i administracyjnych na terytoriach okupowanych przewyższały zyski z kolonialnego handlu.
Upadek VOC
Około 1730 roku to firmy brytyjskie i francuskie przewoziły już większość tekstyliów z Indii do Europy. VOC brakowało żaglowców do handlu herbatą: jej udział w rynku europejskim wynosi tylko 22,5 procent, podczas gdy Anglicy, Flamandczycy, Francuzi, Duńczycy i Niemcy sami kupowali herbatę w Kantonie. VOC mógł jedynie nadążyć z importem kawy, ale tylko dzięki wprowadzeniu własnych upraw na Jawie. W XVIII w. wiele wojen w Azji oraz z Anglikami, w których m.in. Anglicy zdobywają Cejlon (Sri Lanka) oraz inne misje handlowe Holendrów dopełnia miary. W 1798 roku VOC zostało formalnie rozwiązane. Długi i majątek VOC przejęła Republika Batawska. Po wielkich sukcesach z XVII wieku, w wieku XVIII pozycja firmy uległa pogorszeniu, także dlatego, że VOC nie było już zarządzane przez kupców, ale przez regentów. W roku 1800 Holenderska Kompania Wschodnioindyjska przestaje istnieć. Holendrom pozostała olbrzymia kolonia Indii Wschodnich (współcześnie Indonezja) ze stolicą Batawia (współcześnie Dżakarta) i handel produktami tej kolonii, czyli głównie kawa i przyprawy korzenne.
Spadek po VOC
W roku 1824 powstało Holenderskie Towarzystwo Handlowe - Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) - spadkobierca VOC operujące głównie w handlu z Indiami Wschodnimi z siedzibą w Batawii. Po wyzwoleniu Indonezji (1950) NHM funkcjonowało jeszcze do 1964 r. a z czasem, po fuzji z bankiem powstała bank ABN AMRO istniejący do dziś.
Przeczytaj pokrewne tematy:
- Największa korporacja wszech czasów
- Złoty Wiek Holandii i VOC - historyczna dominacja wciąż procentuje
- Holenderska kolonizacja Indonezji
- Wojna o niepodległość holenderskiej Indonezji
- Żaglowiec kompanii VOC z XVII wieku
- Historia przypraw korzennych
- Moedernegotie czyli holenderska matka handlu z Polską
- Z Gdańska do Amsterdamu płynął dobrobyt
- Jak polskie zboże wzbogaciło Holandię