Nieoficjalna historia polskich wyzwolicieli Holandii

sobota, 17 Październik, 2020

Kto jest prawdziwym Polakiem? Nawet dzisiaj stawiane jest to pytanie. Tym bardziej nieufnie patrzyli na siebie Polacy z trzech zaborów na Zachodzie w czasie wojny i długo po niej. Także kombatanci osiedleni w Holandii. 

Wszyscy wiemy o bohaterskim udziale Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie walczących u boku aliantów od Normandii przez Belgię aż do wyzwolenia Bredy w październiku 1944 r. Było to udziałem 1 Dywizji Pancernej pod dowództwem generała Stanisława Maczka. Ale Polacy - towarzysze broni - pokłócą się nawet na wojnie a tym bardziej po niej.

Nasi i nie nasi

1 Dywizja Pancerna była formowana w Szkocji od początku 1942 roku. W jej skład wchodzili Polacy którzy dostali się do Anglii w różny sposób i pochodzili z różnych regionów które dzisiaj leżą lub kiedyś leżały w granicach Polski. Byli to Polacy z kampanii wrześniowej pochodzący z Kresów którzy przedostali się na Zachód, ale byli to także Polacy z armii niemieckiej; dezerterzy lub wzięci do niewoli m.in. w czasie brytyjskich walk z Afrika Korps. 

Mapa Polski 1940 r.
Mapa Polski w 1940 r.

Każdy kto trochę zna historię Polski, jej granic i składu narodowego pierwszej połowy XX w. rozumie jak trudno było określić jednoznacznie kto był Polakiem, kto Niemcem a kto Ukraińcem. Wielka III Rzesza wcielała do wojska wszystkich swoich obywateli. Armatniego mięsa potrzebuje każda armia. Do Wermachtu poszło więc sporo chłopaków z polskim pochodzeniem, szczególnie tych z Prus, Śląska i Pomorza. 

Uzupełnianie strat w ludziach

W 1944 roku 1 Dywizja Pancerna weszła do akcji na kontynencie i stoczyła ciężkie walki w Normandii, szczególnie w bitwie pod Falaise. Bitwę wygrano... ale życie straciło ponad 5 tys. Polaków (brytyjskie źródła). Dla porównania pod Monte Cassino zginęło ok. tysiąca polskich żołnierzy. W tym czasie jednak alianci dysponowali już wielką liczba niemieckich jeńców wojennych, w tym także Polaków których po prześwietleniu przez kontrwywiad przekazywano do polskiej dywizji, tak mocno zdziesiątkowanej, że niemal nie istniejącej. To była trzecia grupa Polaków zasilających dywizję - ci "nowi" z Normandii. Był to też cenny nabytek - żołnierze dobrze przeszkoleni i umiejący posługiwać się nowoczesną bronią pancerną.

Szeregi dywizji uzupełniano także z Polaków znajdujących się we Francji już przed wojną oraz tych z robót przymusowych. Przy budowie Wału Atlantyckiego pracowali także polscy robotnicy.

szlak bojowy Maczka

Po wojnie, lata 1945-1990

Po nastaniu pokoju polscy żołnierze rozjechali się po świecie. Część wróciła do nowej Polski, część do Angli, Australii i Kanady, ale sporo ich zostało w Holandii, w Bredzie i w Belgii - miejscach wyzwalanych przez 1 Dywizję Pancerną generała Maczka. 

Z nieoficjalnych źródeł, od ludzi którzy już nie żyją, słuchając ich opowieści przy kieliszku wiem, że pod koniec wojny około 70% żołnierzy Pierwszej Dywizji pochodziło z "niemieckich" zasobów. 

W długiej powojennej historii polskich weteranów żyjących na Zachodzie istniała duża wrogość pomiędzy "naszymi", tymi z Afrika Korps i tymi z Normandii. Oddział stowarzyszenia kombatantów w Bredzie to była "Normandia", belgijski oddział w Gendawie - to "Afrika Korps" spokrewniony z oddziałem londyńskim a reszta to jak podejrzewam ci Polacy ze wschodu, z Kresów którzy byli bardziej skłonni odwiedzić starą ojczyznę. Odwiedzić ojczyznę znaczyło nawiązać kontakt z polską "reżimową" ambasadą w Hadze - co wśród reszty polskiej diaspory równało się ze kolaboracją z komunistami i wykluczeniem z życia polonijnego. Tylko czasami pod "polskim kościołem" w Bredzie, po mszy rozgrywały się małe wojny polsko-polskie, czyli nasi przeciwko nim.

Polski kościół w Bredzie w okresie powojennym.
Polski kościół w Bredzie w okresie powojennym.

Osiedleni w Bredzie

29 października 1944 żołnierze Maczka wyzwolili Bredę. Pół roku byli w tym mieście zakwaterowani i goszczeni z honorami. Niektórzy poznali miejscowe dziewczyny i ci po demobilizacji wrócili do Bredy na stałe gdzie się pożenili. Jednak oficjalnie mieli status uchodźców i musieli się regularnie meldować w biurze policji dla cudzoziemców. O ile się nie mylę do czasu wstąpienia Polski do UE każdy Polak musiał się meldować w Vreemdelingenpolitie (AVIM).

    dokument demobilizacji polskiego żołnierza na Zachodzie.
    Skrócona kopia dokumentu demobilizacyjnego jednego z "maczkowców" ze stemplem policji dla cudzoziemców w Bredzie, 1946 r.

    Przeczytaj także: