Depresja na torfowisku - historia holenderskiego paliwa

Obszar Holandii był jeszcze 100-200 lat temu w dużej części torfowiskiem. Przez wieki torf był najważniejszym materiałem opałowym z niedostatku drewna w kraju który był faktycznie mokradłem.

Bagienna Holandia przed naszą erą
Bagienna Holandia przed naszą erą.

Po części, dzięki wydobyciu torfu, kraj ten zawdzięcza swoje depresyjne położenie. Naród dosłownie wkopał się poniżej poziomu morza. Do czasu rozpoczęcia na dużą skalę w XIX wieku wydobywania węgla kamiennego - torf był najważniejszym źródłem energii, palenia w piecach, Holandii.

Mała epoka lodowcowa

W okresie od roku 1500 do 1900 panował w Europie wyjątkowo chłodny klimat nazywany dzisiaj "małą epoką lodowcową". Szacowana średnia temperatura w roku 1600 leżała około 6-8°C niżej niż dzisiaj. W tym czasie w Holandii żyło już ok. 1,5 mln ludzi a drewna na opał było zbyt mało. Rozległe obszary torfowisk nadawały się na opał. Powyższa mapka ilustruje pokłady torfu w Holandii na początku naszej ery.

Wydobywanie torfu w Holandii w XVII w.
Wydobywanie torfu w Holandii w XVII w.

Wyrobisko torfu

W północnych prowincjach Holandii, gdzie poziom lądu i tak nie odbiegał wiele od poziomu morza wydobywano warstwy torfu do głębokości kilku metrów, czego rezultatem było powstanie w wyrobiskach płytkich jezior wód gruntowych i deszczowych. Te jeziora zwane są w Holandii zresztą "kałużami" (Nieuwkoopse Plassen i Vinkeveense Plassen). Niektóre zalane torfowe wyrobiska udało się później osuszyć czyli jak mówią "spolderyzować" - dzięki użyciu nowych technologii; pomp wodnych napędzanych siłą wiatru (zobacz holenderskie wiatraki i poldery). 

Południowa prowincja Noord-Brabant i część Flandrii była pierwszym regionem wydobycia torfu w Zachodniej Europie. Torf wydobywano w Niderlandach od XIII wieku. Torf jako powszechnie dostępny w całym kraju materiał opałowy był także motorem rozwoju przemysłowego Holandii w Złotym Wieku (XVII w.). Torfem palono w domach, w hutach, browarach i gorzelniach.

torfowy opał

Przy wydobywaniu torfu znalazło pracę wielu biednych chłopów i przez wieku istniał zawód "wydobywcy torfu" - turfsteker. "Turfstekerzy" pracowali w zespołach podzielonych na różne zadania. Mężczyźni kopali torf (często pod powierzchnią wody) różnymi specjalnymi rodzajami łopat. Inni (także kobiety) kroili turf na równe bloki, następnie ładowali na taczki i wywozili w suche miejsce gdzie bloki torfu schły przez 3 miesiące aby nadawały się na opał.

wydobywcy torfu w Holandii

Torf służył za opał od co najmniej XIII aż do XX wieku. Dopiero w roku 1992 zaprzestano wydobywania torfu, który ostatnio służył już tylko jako ulepszacz gleby w ogrodnictwie. Obecnie torf importowany jest z Irlandii i z Polski.

bieda na torfowiskach
Zdjęcie ziemianki (plaggenhut) w prowincji Drenthe z 1936 r.

Bieda w Niderlandach

Takie ziemianki, jak powyżej, istniały w najbiedniejszych regionach Niderlandów, szczególnie w prowincji Drenthe, Friesland i Overijssel. W zeszłych wiekach służyły jako domy najbiedniejszej części holenderskiego społeczeństwa - robotników wydobywających torf. Pod koniec XIX wieku aż do połowy XX w. służyły za mieszkania biednych i bezrobotnych. Ostatnia ziemianka w Holandii była zamieszkała do 1965 r.

kanały torfowe
Powyżej jeden z wielu kanałów w Brabancji z XIII wieku służący do XX wieku do transportowania torfu z torfowisk do miasta. Zdjęcie poniżej to Poleski Park Narodowy, który wygląda podobnie jak wyglądała Holandia 2000 lat temu.

Kanały torfowe

W wielu regionach Holandii pozostały po wydobyciu torfu niekończące się długie, proste pod linijkę kanały zwane vaarten. Vaart spełniał dwie funkcje; początkowo służył jako kanał melioracyjny odciągający nadmiar wody z podmokłych terenów torfowych i jednocześnie był idealną drogą transportowania wydobytego torfu łodziami do miejsc przeznaczenia.

Torfowisko = veen

Torf powstaje w wyniku obumierania zgromadzonych roślin wodnych (trzcin, wodorostów) w warunkach beztlenowych. Torfowisko po holendersku zwie się: veen. Istnieją wysokie (grube warstwy torfu) zwane hoogveen i płytsze - laagveen.

Torf powstaje czy raczej narasta z szybkością około 1 mm rocznie. Trzymetrowa warstwa torfu jakie istniały w Holandii musiały powstawać przez 3 tys. lat - około 10 tys. lat temu.

1 m³ węgla kamiennego daje tyle samo energii cieplnej co 1 m³ torfu.

Poleski Park Narodowy
Mokradła zamieniające się przez tysiące lat w torfowiska. Ten proces jest dobrze widoczny w Poleskim Parku Narodowym.

Bagienne parki narodowe

Aby zobaczyć torfowisko lub co jeszcze ciekawsze proces jego powstawania, polecam udać się do Poleskiego Parku Narodowego w Urszulinie (lubelskie). Park ten można zwiedzać chodząc po ciągnących się kilometrami kładkach dydaktycznych ponad bagnami w niezwykłym krajobrazie bagien. Poleski Park odwiedzają także holenderscy badacze gdyż ten region obok Biebrzańskiego Parku Narodowego przypomina tereny Holandii sprzed tysięcy lat.

W Holandii Park Narodowy "De Grote Peel" leżący pomiędzy Venlo i Eindhoven jest dzisiaj najlepszym przykładem gdzie "wysoki torf" (hoogveen) jeszcze się dobrze zachował. Na tym obszarze rozpoczęto wydobycie torfu dopiero w XIX wieku ale z wielu powodów geologicznych nie wyrobiono torfu do końca. Dzisiaj jest to ważny dla kraju rezerwat przyrody prehistorycznej Holandii.

Reportaż z holenderskiego Parku Narodowego "De Groote Peel".

.

Praca wydobywcy torfu.

.