Giełdy, banki i fortuny
Jak powstają wielkie fortuny? Trzeba mieć talent, trochę szczęścia i dużo wytrwałości. Historia narodzin jednej z największych fortun w Europie.
Pierwsze w świecie akcje i giełda
Pierwsza w świecie oficjalna emisja akcji miała miejsce w 1602 roku w Amsterdamie. Kompania Wschodnioindyjska (VOC) wyemitowała akcje, aby sfinansować swoją zamorską działalność handlową. Ta emisja akcji stworzyła pierwszą na świecie giełdę.
Pierwsze w świecie obligacje
W grudniu 2024 r. Zarząd Wód prowincji Utrecht wypłacił odsetki od pieniędzy pożyczonych 4 wieki temu na naprawę wałów przeciwpowodziowych wzdłuż rzeki Lek.
1 stycznia 1624 r. po raz kolejny wysoki stan wód przerwał wały rzeki Lek. Wał bywał częściej przerywany ale tym razem na większą skalę, że woda podeszłą pod Amsterdam.
Należało naprawić groblę, a to wymagało dużych pieniędzy, więc urząd zarządzania wodą wyemitował obligacje z wieczystym oprocentowaniem - równo 400 lat temu. Wyemitowano ponad pięćdziesiąt obligacji na sfinansowanie naprawy grobli. Dotyczyło to bezterminowej pożyczki w wysokości 2,5 % o wartości 1200 guldenów. To są najstarsze obligacje na świecie, wciąż oprocentowane. Zarząd nadal płacił te odsetki posiadaczowi obligacji którym w tym przypadku była to giełda nowojorska.
Sto lat temu pewien Holender docenił historyczną wartość tych obligacji i podarował je New York Stock Exchange. Obecnie roczna kwota odsetek wynosiła 13,64 euro. Przedstawiciele nowojorskiej giełdy otrzymali za 22 lata 300 euro które sprezentowali lokalnemu muzeum "Dijkmagazijn De Heul" nad rzeką Lek.
Amsterdamska giełda papierów wartościowych
Amsterdamska giełda papierów wartościowych powstałą w 1606 wraz z powstaniem Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej VOC - kompanii handlowej mającej monopol na działalność kolonialną w Azji od początku XVII wieku. Wcześniej, już w XVI wieku, istniał rodzaj giełdy kupieckiej w Antwerpii. Pojawienie się kapitalizmu giełdowego w Holandii nie pozostało niezauważone w sąsiednich krajach. W 1659 roku również Londyn otworzył giełdę, wzorując się na Amsterdamie. Wiele innych krajów stopniowo podążało za nim. Także Frankfurt nad Menem.
Złoty Wiek przyniósł Niderlandom wielkie bogactwo. W XVIII w. Holandia musiała stopniowo dzielić się z innymi mocarstwami swoją pozycją światowego centrum handlu i wówczas, pojawiła się dla kraju zupełnie nowa rola: finansisty świata. Wielu europejskich monarchów i krajów chętnie korzystało z bogactwa Holandii i umieszczano obligacje rządowe na giełdzie w Amsterdamie. Holenderscy kupcy stawali się bankierami w stosunkach handlowych z zagranicą. Austria stała pierwsza w kolejce w 1695 roku. Kolejno dołączały inne kraje europejskie jak Hiszpania, Rosja, Szwecja, Francja i Anglia. Akcje niektórych brytyjskich firm, takich jak East India Company i Bank of England, były w tym okresie notowane na giełdzie w Amsterdamie.
W krótkim czasie kapitał holenderski przeniknął do każdego zakątka Europy, a od końca XVIII wieku trafia również do Ameryki. Bankowość i inwestycje zagraniczne jeszcze dzisiaj plasują Holandię się wśród czołowych krajów świat.
Narodziny foruny
W czasie wojny siedmioletniej (1756-1763) Frankfurt nad Menem był okupowany przez wojska Francuskie. A wojny, i inne ciężkie kryzysy, są zawsze dobrą okazją do zarobku, gdy dla mas, honor i duma liczą się bardziej niż zdrowy rozsądek. Niedługo po tym rozpoczęły się wojny napoleońskie w których Napoleon zawładnął dużą częścią Europy w tym także Holandią (1795). Pod francuskim panowaniem amsterdamska giełda straciła swoją wiodącą rolę w Europie na czym skorzystała giełda frankfurcka. Frankfurtcy bankierzy mogli rozwinąć skrzydła na znacznie większym terytorium Europy w handlu walutami i towarami. Celował w tym Meyer Amschel Rothschild który świetnie się dostosował do nowych, wojennych warunków w Europie. W okresie ówczesnych wojen narodziło się finansowe imperium rodziny Rothschildów. Mayer Amschel Rothschild urodził się w Frankfurcie nad Menem w 1744 i tam zmarł w 1812 stając się ojcem Dynastii Rothschildów. Drzewo rodowe dynastii bankierów rozrosło się do gałęzi w Austrii, Anglii, Neapolu i Francji.
Giełda we współczesnym Amsterdamie
Jedną z największych budowli Amsterdamu jest Giełda Berlaga. Budynek zbudowany w 1903 roku już dawno nie jest giełdą papierów wartościowych. Dzisiaj jego funkcja przypomina warszawski Pałac Kultury i Nauki z lat gdy takie miał przeznaczenie. Pałac dla ludu.
Gełda Berlaga
Na amsterdamskim głównym placu Dam stała w XIX wieku budowla giełdy (w miejscu gdzie dzisiaj stoi budynek mieszczący Peek & Cloppenburg i Madame Tussauds). Budynek wieńczyła olbrzyma fasada z kolumnami przez co zgryźliwi Amsterdamczycy zwali giełdę "wejściem bez budynku" a leżący obok pałac królewski "budynkiem bez wejścia".
Mimo sporych rozmiarów giełda zbudowana w roku 1845 była już 40 lat później za mała. W tym też czasie główna ulica Damrak przechodziła spore przeobrażenia i na jej końcu wybudowano w roku 1870 nowy dworzec centralny. W podobnym stylu miał być nowy budynek giełdy na drugim końcu ulicy. Ostatecznie giełdę wybudowano w innym miejscu, wzdłuż ulicy Damrak.
Olbrzymia budowla giełdy zaprojektowana została przez architekta Berlage i jemu zawdzięcza swoją dzisiejszą nazwę "Beurs van Berlage". Budynek stoi w dawnym łożysku rzeki Amstel i już w czasie budowy napotkano na wiele trudności w związku z osiadającą konstrukcją i pękającymi murami na grząskim terenie.
Socjalistyczny kapitalizm
Holendrzy mają unikalny dar godzenia Kapitalizmu z Komunizmem. Z jednej strony Holandia jest kolebką kapitalizmu a z drugiej równość społeczna jakiej w świecie mało. Najlepszym tego dowodem jest tablica na największym (obok cygar) symbolu kapitalizmu: budynku amsterdamskiej giełdy (Beurs van Berlage) z postaciami wszystkich stanów społecznych i tekstem jak z Międzynarodówki: "Wkrótce świat się zjednoczy, sfederalizowane narody będą rządzić całą planetę".
- Swoją drogą polskie słowo "giełda" pochodzi od holenderskiego słowa "gilde" (cech) i "gulden".
Beurs van Berlage jest unikalną budowlą znajdującą się na liście dziedzictwa kulturowego UNESCO. Olbrzymie ceglane mury mają wyrażać filozofie architekta: demokratyczne społeczeństwo jak cegły budowli - pojedynczo bez znaczenia ale potęgą w masie.
Berlage zaprojektował budynek giełdy w niejasnym stylu architektonicznym; modernizm ze szczyptą neo-romanistyki i secesji. Dzisiaj ta budowla jest wzorem modernistycznej architektury i Międzynarodowy Związek Architektów umieścił "Beurs van Berlage" na liście tysiąca najważniejszych budowli XX wieku.
Budynek mieścił w sobie giełdę towarową, zbożową i papierów wartościowych. W ciągu XX wieku zmieniała się rola giełd i stopniowo wyprowadzały się one na inne adresy a ich miejsce zajmowały różne instytucje użyteczności publicznej. Od roku 1985 budynek ma oficjalnie funkcję "Pałacu Ludowego" z wieloma formami działalności kulturalno-oświatowej i centrum kongresowego.
Przeczytaj także: