Marcin Luter rozpętał religijne odrodzenie Europy

500 lat temu, 31 października 1517 roku, Marcin Luter przybił na drzwiach kościoła w Wittenbergii swoich 95 tez które na trwałe zmieniły oblicze chrześcijaństwa i rozpętały w Europie bunt przeciwko wypaczeniom kościoła katolickiego. 

palenie heretyków i czarownic na stosie

Już ponad 500 lat temu Marcin Luter przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdze jego 95 tez zapowiadających początek reformacji. W swoich tezach Luter przeciwstawiał się głównie praktykom odpustowym Kościoła gdzie za pieniądze można było otrzymać odpuszczenie grzechów. W tezie 52 Luter argumentował, że zbawienie przez odpusty, jest bezwartościowe a w tezie 67 mówi sarkastycznie: „Odpust, głoszony przez kaznodziejów jako wielka łaska, musi być rzeczywiście nazwany wielką, w tym sensie, że wiele dochodu im przynosi”. Słowa Lutra, a później Kalwina, odbiły się szerokim echem w Europie i wywołały radykalne zmiany w społeczeństwach szczególnie Zachodniej Europy. Luter zręcznie wykorzystał wynalazek druku i jego idee drukowane w wielu egzemplarzach łatwo rozchodziły się po świecie. Reformacja w Europie doprowadziła do kilku wojen religijnych. Pośrednio doprowadziła również do powstania Republiki Zjednoczonych Niderlandów.

Reformacja (XVI w.) rozdarła na zawsze kościół katolicki

Może nawet nie w całej Europie co w oświeconej i bogatej Europie, także wśród sporej część polskiej arystokracji. Wynalazek druku miał takie znaczenie jak wynalazek internetu. Europejczycy mogli wreszcie posiadać własne Pismo Święte i ocenić na ile Słowo Boże z pisma świętego zgadza się ze czynami hierarchii kościelnej. Reformacja zakończyła średniowiecze i na dobre rozpoczął się renesans. 

500 lat temu zaczęła się w Europie rewolucja o której przeciętny współczesny Polak nic nie wie jako, że była to sprawy naszych panów, feudałów, magnatów. Przynajmniej w Polsce była to tylko mini-rewolucja części arystokracji. Katolicka Polska była w tym czasie oblężona przez inne wyznania.

religijna mapa Europy XVI wiek

Handel grzechem

W kościele katolickim powszechny był zwyczaj sprzedawania odpustów, zwalniania za grzechy za określoną sumę. Ten obyczaj można jeszcze zaobserwować m.in. w Polsce. Kupując odpust, wszystkie grzechy kupującego zostawały odpuszczone. Ludzie spodziewali się, że pieniądze zostaną dobrze wydane, na przykład dla biednych. Kościół rzymskokatolicki wykorzystał go jednak do innych celów, takich jak budowanie nowych okazałych kościołów.

Zawsze te pieniądze

W tych czasach Kościół pobierał wysokie opłaty od Niemców, Francuzów i Włochów. Tezy Lutra nie przypadkowo więc trafiły na podatny grunt.

Luter postrzegał to jako nadużycie władzy. Opowiedział się za reformami mającymi naprawić błędy i wypaczenia kleru. Rozpoczęła się reformacja. Tezy Lutra szybko rozprzestrzeniły się w całej Europie. Przyczynił się do tego wynalazek prasy drukarskiej i jego własne tłumaczenie biblii z greckiego oryginału. Wzbogacenie się Kościoła nie było już akceptowane przez wszystkich. 

Od 1534 r. francusko-szwajcarski teolog Jan Kalwin zaczął się także rozwijać jako pionier w walce z nadużyciami w kościele. W swoich poglądach posunął się dalej niż Luter. Zdobył serca Holendrów i części Francuzów.

Tezy Lutra

Kontrreformacja

Kościół katolicki bynajmniej nie miał ochoty na reformy. W zasadzie trwa w tym uporze do dzisiaj. Na Soborze Trydenckim (1545–1563) Kościół rzymskokatolicki postanowił zastosować kontratak: kontrreformację. Kościół zaczął wzmacniać swój wpływ na edukację, szerzyć propagandę religijną i zwalczać protestantyzm. Wojna religijna rozgorzała w Europie i pociągnęła za sobą wiele ofiar. Hiszpańska Inkwizycja nie tolerowała herezji, rozpoczęło się "polowanie na czarownice" a heretycy ginęli na stosie

Gdy biblia trafiła "pod strzechy"

Koniec XIV wieku był wiekiem przełomowym dla Europy; rozpoczął się renesans, odbyła się prawdziwa rewolucja kulturalna w wyniku wynalazku druku Gutenberga i odkryć geograficznych. Kolumb odkrył Amerykę, rozpoczęła się industrializacja, upadło Bizancjum, zaczęła rozwijać się kultura i sztuka, powstały najświetniejsze uniwersytety. Erazm z Rotterdamu odważył się subtelnie krytykować kościół.

Marcin Luter urodził się w 1483 roku w Eisleben (między Berlinem i Lipskiem), studiował w Magdeburgu i Eisenach. W wieku 22 lat podczas burzy trafił go piorun. Po tym wyjątkowym wydarzeniu Luter wstąpił do klasztoru i został księdzem. Studiował nadal filozofie i teologie na uniwersytecie w Wittenbergii. 

Mając 34 lata zdążył już odwiedzić Rzym i napatrzyć się na rozwiązłe życie kościelne co zaowocowało opublikowaniem jego słynnych 95 tez. Tezy przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdze.

Opublikowanie takiego dokumentu w tych czasach równało się samobójstwu. Luter miał szczęście, że trafił na odpowiedni moment w historii; Papież Leon X zbyt zajęty był wojną z Karolem V a ten z kolei zbyt potrzebował w tej wojnie wsparcia elektorów, a to właśnie elektor Saksonii ochraniał Lutra.

Sto lat wcześniej, za podobną krytykę kościoła, podstępnie sprowadzony do Konstancji Czeski teolog Jan Hus spłonął żywcem na stosie wymawiając prorocze słowa:

"Dzisiaj upieczecie chudą gęś, ale za sto lat od teraz usłyszycie śpiewającego łabędzia, którego zostawicie nieupieczonego
i żadna pułapka ani sieć nie złapie go dla was."

Hus znaczy po czesku gęś a łabędziem stał się Luther. Łabędź jest symbolem protestantów do dzisiaj.

Proroczym śpiewającym łabędziem okazał się Luter a po nim Kalwin, buntownicy rozpoczęli wygłaszać zasady „nowej wiary” szybko znajdując wielu zwolenników szczególnie w bogatej i oświeconej części Zachodniej Europy.

Nowe tłumaczenie biblii Lutra z jego własnymi komentarzami było masowo wydawane a taniość nowej techniki druku sprawiły, że biblia trafiła do każdego mieszczańskiego domu.

Tezy Marcina Lutra
Wiele punktów tego dokumentu sprzed 500 lat jest nadal aktualnych w niektórych krajach katolickich.

Rażąca chciwość kleru

O co tak naprawdę chodziło Lutrowi i jego zwolennikom? Tak jak najczęściej głównym motywem działania protestantów były... pieniądze. Papież Leon X wznowił wydawanie odpustów czyli odkupienia grzechów za pieniądze które mu były potrzebne na budowę nowej bazyliki w Watykanie. Za jego panowania szerzyła się w kościele korupcja i kupowanie stanowisk kościelnych (świętokupstwo). Chciwość kościoła, dostatnie życie księży, handel odpustami było głównym powodem protestu Marcina Lutra i jego mieszczańskich zwolenników.

Krytyczne podejście do wiary i roli kościoła powszechnego (zwanego także katolickim) było jednym z filarów oświecenia w Europie.

W zasadzie do dzisiaj nic się w tej części Zachodniej Europy nie zmieniło; nadal Papież nie jest lubiany a lud buntuje się tylko wtedy gdy mu rząd, kościół, lub ktokolwiek próbuje pieniądze wyciągnąć z portfela.

Wiele wypaczeń kościoła przeciwko którym protestowali 500 lat temu mieszczanie na Zachodzie jest nadal widoczna w polskim kościele katolickim dzisiaj. Podejrzewam, że nie inaczej jest w kościele prawosławnym na wschód od Polski.

Marcin Luter

Wpływ historii na dzień dzisiejszy

Pozornie bliskie sobie kraje jak Polska i Czechy dzieli wielka przepaść kulturowa. Czesi są w pewnym sensie dziećmi reformatora kościoła, spalonego na stosie bohatera narodowego Jana Husa. Polacy są dziećmi prawosławnej ikony Matki Boskiej Częstochowskiej. Historia odbija się we współczesności. Polski kościół katolicki wobec zagrożenia laicyzacji idącej z Zachodu najchętniej wprowadziłby hiszpańską inkwizycje dla ratowania swych wpływów i bogactwa. Ta wojna będzie trwać bardzo długo.

  • Współcześnie Kościół Katolicki liczy ok. 1,2 mld członków a protestancki 0,8 mld. Innymi słowy ok. 50% chrześcijan deklaruje katolicyzm a 36% protestantyzm i ok.  12% kościół ortodoksyjny.
  • Zainteresowanym polecam obejrzeć film Luter (polska wersja na YT) – dramat biograficzny z 2003 roku oparty na życiu Marcina Lutra i początkach reformacji.

Przeczytaj także: