Lekcja anatomii - poznawanie człowieka
Wszyscy znamy obraz Rembrandta "Lekcja anatomii doktora Tulpa". Rembrandt uwiecznił jedno z licznych i modnych w XVII wieku przedstawień sekcji zwłok. Zamożni mieszczanie za solidną opłatą mogli zaspokoić swoją (czasami niezdrową) niezdrową ciekawość "tajemnicy życia" pod pozorem brania udziału w badaniach naukowych.
XVII wiek - złoty wiek Holandii - to obok wielkich sukcesów gospodarczych także okres burzliwego rozwoju kultury, sztuki i nauki Niderlandów. Nigdy przedtem ani już nigdy po tym Holandia nie mogła pochwalić się tak wielkimi osiągnięciami na światową skalę i to w niemal każdej każdej dziedzinie nauki, kultury i sztuki.
Innowacyjny charakter tego okresu przejawiał się m.in. szybkim rozwojem medycyny. Cech chirurgów - jak zwano wówczas lekarzy - zajął się empirycznym badaniem ludzkiego ciała a lekcje anatomii zdobyły wielka popularność, także wśród zamożnych holenderskich kupców. Za opłatą można było brać udział w sekcji zwłok. Od tych czasów znacznie wzrósł status społeczny chirurga który to zawód wywodził się od średniowiecznych cyrulików zajmujących się strzyżeniem, goleniem, wyrywaniem zębów i innymi zabiegami mniej lub bardziej medycznymi. Sekcja zwłok była poszukiwaniem naukowych tajemnic życia, wolna już od religijnych dogmatów i biblijnej wykładni istoty życia. Ciało ludzkie było dosłownie rozebrane na części pierwsze w poszukiwaniu odpowiedzi na "tajemnicę życia", na pytania których wiele już dzisiaj po 400 latach naukowych badań znamy.
Sekcja zwłok
Lekcje anatomii stały się niezmiernie popularnymi przedstawieniami w całej ówczesnej Europie a w Holandii w szczególności. W specjalnie w tym celu zbudowanych arenach zwanych "theatrum anatomicum" poznawano tajemnice budowy ludzkiego ciała.
Do sekcji zwłok używano ciała straconych kryminalistów. W tych czasach o karę śmierci przez powieszenie nie było trudno - można ją było otrzymać nawet za drobne złodziejstwo.
"Lekcje anatomii" uwieczniane były na płótnie często. W najsłynniejszym z tego typu obrazów "Lekcja anatomii doktora Tulpa" Rembrandta złoczyńcę użytego do sekcji powieszono zaledwie kilka godzin przed demonstracją sekcji zwłok. Przedstawienia odbywały się tylko zimą, ponieważ seanse trwały od kilku do jedenastu dni i tylko zimą można było zwłoki tak długo przechować. Sekcje rozpoczynano zawsze od otwarcia brzucha i demonstracji wnętrzności. W kolejne dni otwierano klatkę piersiową zgłębiając tajemnicę serca i płuc a następnie otwierano głowę - centrum zarządzania człowieka. Na końcu badano system ścięgien i mięśni rąk i nóg. Akurat w obrazie "Lekcja anatomii doktora Tulpa" rzeczywistość jest sfałszowana - jakoby zaczęto anatomię od oględzin ścięgien ręki.
- Nicolaes Tulp urodził się w 1593 roku. Był znanym lekarzem i burmistrzem Amsterdamu. Już dawno zostałby zapomniany, gdyby nie został uwieczniony na obrazie „Lekcja anatomii dr Tulpa” Rembrandta van Rijn.
Z braku fotografii słynni naukowcy tych czasów chętnie zamawiali malarzy do uwiecznienia siebie i innych znamienitych notabli podczas lekcji anatomii. Czasami przypomina to zdjęcie grupowe myśliwych z ustrzelonym trofeum. Ceniony wówczas amsterdamski burmistrz i wybitny lekarz Nicolaes Tulp opłacił młodego portrecistę Rembrandta dla uwiecznienia amsterdamskich medyków.
Popularność tego obrazu Rembrandta zawdzięczamy talentowi malarza. Rembrandt namalował go w roku 1632, mając dopiero 26 lat i było to jego pierwsze duże zlecenie którym zyskał sobie renomę pokazując co potrafi. Postacie oświetlone są jakby reflektorem z jednej strony z słynnym rembrandtowskim użyciem światłocienia. Poza tym uderzającym jest, że postacie patrzą się wszędzie ale akurat nie tam gdzie właściwie powinny, nadając im tym większej naturalności jakby złapane w krótkim czasie migawki. W porównaniu z tego typu obrazami innych malarzy - wyraźnie widać różnicę talentu.
Ówczesne dociekanie tajemnicy życia ma dla nas dzisiaj nieco makabryczny charakter. W muzeum Boerhaave w Lejdzie wystawione jest wiele XVII-wiecznych eksponatów które nas mogą szokować, jak słoje z preparowanymi częściami ciała, główki noworodków lub całe dzieci w formalinie. Wiele takich makabrycznych preparatów zakupił od holenderskiego anatoma Frederyka Ruyscha car Piotr Wielki i są do obejrzenia dzisiaj także w petersburskim Ermitażu.
Lekcję anatomii Rembrandta normalnie podziwiać można - w może największej perełce holenderskich muzeów: muzeum Mauritshuis w Hadze. Wiele dzieł z XVII-wiecznego okresu lekcji anatomii w Niderlandach znajduje się w muzeach w Amsterdamie, Mauritshuis z Hagi, Museum Boerhaave w Lajdzie i Museum Het Prinsenhof w Delft.
Przeczytaj także: