Reformacja w Niderlandach II

1. Sytuacja polityczna Niderlandów na początku reformacji

Podstawowym postulatem w zakresie politycznym było zrzucenie jarzma hiszpańskiego i odzyskanie niepodległości. Zaistniały ponadto poważne problemy natury ekonomicznej ponieważ na skutek nietolerancyjnych dekretów o heretykach nastąpił masowy odpływ ludności wyznania reformowanego z miast i okręgów przemysłowych, co w konsekwencji mogło spowodować paraliż handlu i przemysłu krajowego. Wskutek powstałej sytuacji sprawa wolności religijnej dla kalwinów nabrała szybszego tempa, podjęto próby negocjacji z królem hiszpańskim.

Regentka Małgorzata Parmeńska wysłała do Madrytu hrabiego Egmonta, aby poinformował króla o panujących nastrojach i możliwości odpadnięcia Niderlandów od królestwa. Jednak stanowisko Filipa II nie uległo zmianie. Doprowadziło to do zawarcia porozumienia pomiędzy kalwinami, a opozycją polityczną i przekształcenie sprawy religijnej w narodową. W 1565 roku powstał tajny związek zwany kompromisem, w skład którego wchodzi szlachta bez różnicy wyznania, jednak z upływem czasu coraz większe znaczenie uzyskują tam kalwini. Pod wpływem kazań głoszonych przez pastorów dochodzi do zamieszek, Księżna Parmy stara się ratować trudną sytuacje i wchodzi w układ z przywódcami związku pozwalając na odbywanie nabożeństw, w zamian za powstrzymanie grabieży. Decyzja przez nią podjęta była podyktowana trudną sytuacją, w kraju, nie mogła pozwolić na nadanie prawa wolności kultu, ani na politykę surowych represji.

Receptę na rozwiązanie problemów wyznaniowych próbował znaleźć Książę Oranii Wilhelm, w swoim piśmie Memoire sur l'etat critique des Pays-Bas et les moyens d' y poter remede (3) starał się dowieść, że prześladowania i przymus wobec innowierców zwiększą tylko liczbę zwolenników ateizmu. Rozwiązaniem tej kwestii miała być wolność kultu oznaczonych miastach, na wzór edyktu ambuazyjskiego z 1563 roku. Wilhelm Orański odżegnywał się od całkowitej wolności religijnej, uważał, że posługując się wiedzą i perswazją osiągnie się zwycięstwo (4).

Zupełnie odmienię zdanie na temat tolerancji świeckiej miał Filip II Nie zamierzam ani chcę panować nad heretykami (5). Na rozkaz króla 22.08.1567 na czele wojsk do Brukseli wkracza Książę Alby Fernando Alvarez de Toledo, jego zadaniem jest przewrócenie jedności wyznaniowej, i podporządkowanie prowincji pod ściślejszą administracje korony Hiszpańskiej.

Prześladowania i represje, a także wprowadzenie wysokich podatków i opłat spowodowało wzrost niechętnych postaw przeciwko panowaniu Hiszpanii. Na czele opozycji wobec księcia Alby stanął wspomniany wcześniej Wilhelm Orański, jednak znalazł się on w skomplikowanym położeniu, ponieważ musiał oprzeć się na dwóch prowincjach Holandii i Zelandii, w których dominowali najbardziej radykalni wyznawcy kalwinizmu, często dopuszczający się prześladowań katolików. 17.11.1574 do Brukseli przybywa nowy namiestnik Ludwik de Requesens i zaczyna pertraktować z księciem Oranii. Rozmowy wskutek nieprzejednanej postawy strony hiszpańskiej na temat wolności wyznania kończą się fiaskiem i wznowieniem działań wojennych. 4.09.1576 za sprawą Wilhelma Orańskiego następuje zerwanie z Hiszpanią i utworzenie Stanów Generalnych, które miały zając się sprawami krajowymi. 8.11.1576 podpisano "gandawski traktat pokojowy" pomiędzy Stanami Generalnymi o przedstawicielami Oranii i Stanami Zelandii i Holandii, zobowiązywał on obydwie strony do wzajemnego wspierania w walce z Hiszpanami. W kwestii wyznaniowej uzgodniono, że w dwóch prowincjach kalwini zachowają wolność wyznania, z zastrzeżeniem, że nie wolno im zakłócać pokoju w innych prowincjach. 10.07.1578 Książę Orański przedkłada zgromadzeniu projekt Religionsfrid i nakazuje zakomunikować go wszystkim prowincjom. Projekt ten zakłada wolność praktyk religijnych i wielką tolerancją społeczną.

Nie będzie się jednak już więcej czyniło różnic wyznaniowych przy przyjęciach na uniwersytety, do kolegiów, szkół i szpitali (6).

Bardzo ważnym wydarzeniem, w okresie reformacji był podział Niderlandów na dwa osobne organizmy państwowe, różne od siebie pod względem dominującej religii, w każdym z nich. 17.05.1579 przedstawiciele stanów Artois, Hainaut, Douai i Orchies podpisują ugodę z wysłannikami króla katolickiego, co oznacza pojednanie prowincji walońskich z Hiszpanią, która rezygnuje z rządów absolutnych i powrót do postanowień traktatu gandawskiego. Na terenach północnych co raz większą popularnością cieszył się ruch dążący do oderwania się od Hiszpanii. 23.01.1579 zaistniała unia utrechcka grupująca wokół siebie prowincje północne, które to oświadczyły, że łączą się z sobą w celu obrony wspólnych interesów i trzymać się będą razem jakby stanowiły jedną prowincje (7).

Unia utrechcka i arraska (ned. Atrecht) były początkiem końca jedności Niderlandów, na ich miejsce powstały Zjednoczone Prowincje - niepodległe państwo związkowe i Niderlandy hiszpańskie, do których przyłączyły się odpadłe od związku utrechckiego miasta Ypres, Gandawa, Brugia, Bruksela i Antwerpia. Ostateczny rozpad nastąpił pod koniec 1579 na skutek fiaska rozmów Kongresu w Kolonii.

<<< początek | ciąg dalszy >>>

_______

(3) Ibidem, s. 185

(4) Wilhelm Orański swoje przekonania religijne zręcznie dopasowywał do sytuacji politycznej kraju. W 1566 podaje się za osobę wyznania Rzymsko-Katolickiego, w 1567 przechodzi na luteranizm, w 1573 publicznie wyznaje wiarę kalwińską. Książę Oranii był człowiekiem, któremu bardzo na sercu leżało dobro ojczyzny, stanowczo popierał świecką tolerancje, ponieważ tylko poprzez wolność wyznania i jedność obywatelską możliwy był opór wobec Hiszpanii.

(5) J. Lecler , Historia ..., s. 187.

(6) Ibidem, s. 197.

(7) Tekst unii utrechckiej w: E. van Meteren , Historie des Pays-Bas, s.169-170.