Rok 1839: rewolucja podróżowania i początek turystyki
Przez tysiące lat człowiek nie był w stanie podróżować szybciej niż 30-50 km dziennie. Dopiero wynalazek kolei parowej zrewolucjonizował szybkość transportu ludzi i towarów.
Gdy świat się poruszał 5 km/h
Rzymskie legiony potrafiły maszerować ok. 40 km dziennie ale to tylko w wyjątkowych wypadkach, normalnie nie przemieszczali się dziennie dalej jak na dystansie 20 km. Koń może galopować 40 km/h ale na b. krótkim dystansie, w praktyce może dziennie przejść nie więcej niż piechur. Od tych starożytnych czasów szybkość podróżowania niewiele się zmieniła, aż do czasów wprowadzenia kolei parowej.
Wiek pary
W roku 1825 George Stephenson otworzył w Anglii, pierwszą na świecie linię kolejową. Pociąg z lokomotywą parową kursował między miasteczkami Stockton i Darlington na dystansie ok. 10 mil. Rozwój kolei żelaznej w Anglii był uważnie śledzony na kontynencie Europejskim, a szczególnie w Belgii, gdzie inżynierowie Pierre Simons i Gustave de Ridder stali u kolebki kolei w Belgii - pierwszego kraju na europejskim kontynencie, gdzie wprowadzono kolej żelazną w roku 1835. Pierwszy pociąg jechał z "zawrotną szybkością" 30 km/h, z czasem parowozy rozwijały szybkość do 80- km/h aż ostatnie w okresie międzywojennym osiągały szybkości powyżej 100 km/h. Podróżowanie od 1835 do drugiej wojny światowej stawało się w szybkim tempie coraz szybsze, wygodniejsze i bezpieczniejsze. Po wojnie ukazały się lokomotywy elektryczne i spalinowe które z czasem wyparły parowe. Lokomotywy parowe zaczęły znikać w Zachodniej Europie od 1958 do 1970 r. W Polsce ostatnie pociągi parowe przestały kursować w 1992 r. z wyjątkiem parowozowni w Wolsztynie skąd nadal kursują do Poznania.
Podróżowanie
W roku 1500 podróż powozem konnym z Gdańska do Utrechtu (1109 km) zajmowała 40 dni. Jeździec konny mógł pokonać tą trasę w 23 dni a ekspresowy kurier pocztowy z częstą wymianą koni w 10 dni. Podobnie trasę z Warszawy do Krakowa pokonać było można powozem konnym w 10 dni a konno w 7 dni. Generalnie do czasów budowy sieci kolejowej (koniec XIX w.) wiele szybciej podróżować się nie dało.
W czasach przed wynalezieniem kolei najszybsza była poczta. Kurier pocztowy do XIX w. przemierzał 16 km w galopie. Co ok. 20 km znajdowała się "stacja" wymiany koni czyli zajazd, gdzie kurier otrzymywał świeżego konia. Po 10 takich 20-kilometrowych etapów z wymianą koni, czyli ok. 200 km, zmieniał się także sam kurier. Podobnież mongolscy kurierzy w czasach Dżyngis-chana potrafili przemierzyć dziennie 300 km. W tym czasie chińska poczta liczyła 1400 zajazdów pocztowych i 50 tys. koni. Jednak zwykli kmiecie - jeśli już podróżowali - to na piechotę. Dobry piechur może przejść dziennie do 50 km, choć dla większości 30 km to już bardzo dużo.
Już niemal 200 lat temu zaczęto budować sieć kolejową w Europie. W 1839 r. powstała pierwsza linia kolejowa w Holandii (Amsterdam-Haarlem). W 1848 pierwsza linia Warszawa-Wiedeń. W tym czasie kolej otworzyła możliwości w miarę szybkiego podróżowania na dalekich dystansach. Orient Express jechał z Paryża do Konstantynopol w 4 dni - dystans ok. 3100 km. Taki dystans mógł przed tym (w teorii) przejść człowiek w 3 miesiące, a kurier konny w 3 tygodnie. Podróż narażona była na wiele niebezpieczeństw, jak choćby rabusiów.
Kolej więc otworzyła możnym ludziom świat podobnie jak sto lat później zrobiły to samoloty. Bilety kolejowe były drogie, dostępne jedynie dla zamożnych z najwyższej klasy społecznej. Budowano majestatyczne pałace dworców kolejowych - to były olśniewające wizytówki nowoczesnych miast Europy. To właśnie wtedy, w drugiej połowie XIX wieku, także polska arystokracja (Zamoyscy, Sienkiewicz, Mickiewicz, Leszczyński, Opaliński, Ossoliński, Zbaraski, Radziwiłł czy Lubomirski) zaczęła masowo podróżować do dalekich krajów i zachwycać się antycznym świat Greków, Rzymian i Egipcjan, czy chociażby Paryża.
Wiatrak pompował wodę dla parowozu
Maszyna parowa potrzebuje paliwa i wody. Kolej szybko trafiła do Ameryki i już od 1831 roku powstały pierwsze linie kolejowe na wschodnim wybrzeżu jednak przeszkodą w eksploatacji kolei na całym amerykańskim kontynencie był... brak wody. Dopiero wynalazek specjalnego typu wiatraka miało kluczowe znaczenie w rozwoju kolei żelaznej. Pociągi parowe na tak długich amerykańskich trasach wymagają regularnego tankowania wody. Tender lokomotywy "tankował 20-30 tys. metrów sześciennych wody. Silnik wiatrowy połączony z pompą głębinową i zbiornik znacznie ułatwił zaopatrzenie parowców w wodę. Wersje tego wiatraka stały się ikoniczną częścią wiejskiego krajobrazu Stanów Zjednoczonych ale także Argentyny, Kanady, Nowej Zelandii i RPA – także ze względu na rolę, jaką nadal odgrywają jako turbiny elektryczne.
PKP
Pierwsza linia kolejowa na terytorium obecnych granic Polski łączyła od 1842 r., wówczas niemiecki Breslau (Wrocław) z Ohlau (Oława), dystans ok. 30 km. Szybko po tym powstawała w Prusach ("Ziemiach Zachodnich") gęsta sieć kolejowa. W Królestwie Polskim w roku 1848 otwarto linię warszawsko-wiedeńską a w następnych 30 latach kolejne linię łączące Warszawę z miastami Rosji. Podobnie w latach 1847-1888 w Galicji powstało wiele linii łączących Kraków z innymi miastami Galicji i Śląska. Do dzisiaj dnia po gęstości połączeń kolejowych z połowy XX wieku widać wyraźnie granicę zaborów.
Konkurenci kolei
Od ok. roku 1930 samochód zaczął konkurować z koleją. Era motoryzacji rozpoczęła się na poważnie od roku 1930 w której kamieniami milowymi były Citroën Traction Avant, Mercedes-Benz i Volkswagen. Po wojnie znaczące były marki Mini, Fiat 500, WV Garbus, i wiele europejskich marek jak Renault, Opel, Peugeot, Triumph. Współczesna światowa produkcja samochodów osobowych wynosi ok. 70 mln aut rocznie.
Kolejnym etapem rozwoju podróżowania stał się samolot, który szczególnie od początku XXI wieku przejął rolę kolei. W 2024 r. średnia dzienna liczba lotów w świecie wynosiła około 170 tys. lotów. to jest trzy razy więcej niż w roku 2004.
Podróż pociągiem staje się luksusową przyjemnością, bez korków, bez nerwów za kierownicą, bez szukania miejsca do zaparkowania, bez kłopotliwego dojazdu na lotnisko, bez uciążliwej odprawy i długiego oczekiwania na odlot.
Przeczytaj także: