Naród kupców i kaznodziei
Ja na pewno będę innym człowiekiem niż mój ojciec. A ze swoim pradziadkiem nie mam nic wspólnego. Żyję w kompletnie innym świecie niż oni żyli. Tak nam się wydaje. W rzeczywistości tylko drastycznie inne warunki życia zmieniają generacje. A i to powoli.
Jeśli już powoli zmienia się kolejna generacja w rodzinie tak całe narody zmieniają się jeszcze wolniej.
Nasz stały charakter narodowy
Co najmniej od XVI wieku znajdujemy w pracach Długosza, Kochanowskiego, Reja, Potockiego, Staszica, Mickiewicza i Wyspiańskiego opisy polskiego charakteru narodowego. Lista wad narodowych była długa: prywata, brak poszanowania prawa, awanturniczość, despotyzm, pijaństwo, warcholstwo, przekupstwo; kler cechujący się próżniactwem, rozpustą, chciwością i handlem odpustami. To już 500 lat polskiego charakteru. Czy możemy powiedzieć, że dzisiaj narodowy charakter Polaków jest zasadniczo inny?
Powyższe piszę jedynie aby zilustrować, bliskim nam przykładem, jak bardzo powoli zmienia się charakter narodów. Podobnie charakter narodowy Holendrów wiele się nie zmienił a ewentualnie największe zmiany przyniosła dopiero druga połowa XX wieku wraz ze sporymi falami migrantów z byłych kolonii, gastarbeiterów i uchodźców.
Kupiec i kaznodzieja - koopman & dominee
Holenderskie społeczeństwo wychowane jest na biblii. Pismo święte i protestancka reformacja (od 1500 roku) odcisnęła największe piętno na charakterze tego narodu. Jedną z ważnych cech protestantów była bogobojność ale także cnota bogacenia się.
Do dzisiaj więc jest to kraj kupców i kaznodziei
Koopman (kupiec) troszczy się o interesy a dominee (pastor, kaznodzieja, wielebny) troszczy się o cnotliwą duszę.
Ten często kolidujący ze sobą charaktery osiągają zazwyczaj kompromis w pragmatycznych głowach Holendrów. Najlepszym tego przykładem jest bieżąca (2019) dyskusja i poczynania na w sprawie zmieniającego się klimatu.
Pragmatyzm
Podobnie to zachowanie "pastora i kupca" widoczne jest na międzynarodowej arenie politycznej. Holandia z jednej strony jest wielką orendowniczką moralnych wartości, jak poszanowanie praw człowieka, zasad demokracji, dobrego zarządzania środowiskowego, rozbrojenia, rozwoju, zdrowia i opieki społecznej i wolnej gospodarki rynkowej (kapitalizmu) a z drugiej strony prowadzi dobre interesy z krajami których oficjalnie jest ideologicznym wrogiem, jak Rosja, Iran i Arabia Saudyjska.
Pastor i kupiec: bycie religijnym i jednocześnie bogatym - idzie wyśmienicie w parze
Kupiec ze świeczką dla Boga i ogarkiem dla diabła
Tradycyjnie polityka zagraniczna Niderlandów jest zdominowana przez dylemat kupca a pastora. Wizerunek kupca reprezentuje ambicję handlu międzynarodowego i korzyści gospodarczych. I to stoi w napiętej relacji z inną tradycją, z tradycją pastora, w której wielką wagę przywiązuje się do międzynarodowej sprawiedliwości i przestrzegania praw człowieka. Oczywiście to zachowanie obserwujemy w polityce wielu krajów zachodnich, ale rzadko będzie ono tak silne jak w Niderlandach.
Ze sztandarem dobroci i prawości
Kupiec zdobywa przewagę nad pastorem co wynika z rosnącej międzynarodowej niepewności. Rośnie potęga Chin, od Europy oddalają się Stany zjednoczone a i sama Europa ma ze sobą problemy.
Ogólnie rzecz biorąc, holenderska społeczność biznesowa działa w tym modelu "dobroci i prawości". W kraju jest kompletny brak akceptacji korupcji, łapówek, zarówno w gospodarce jak i w wymiarze sprawiedliwości. Jednak w wielu krajach rozwijających się łapówki są najnormalniejszą rzeczą na świecie, co można wytłumaczyć starożytną tradycją próbowania faworyzowania szefa za pomocą prezentów. Nie robimy tego w Holandii, a to bardziej dzięki rynkowi, niż wielu ludziom się podoba. W końcu rynek promuje równość między ludźmi: siła nabywcza pracownika ma taką samą wartość jak premiera.
Charakter kupca i pastora uważny obserwator zauważy we wszystkich działaniach Holendra. Jego silna potrzeba kompromisu między "mieć i być" wyraża się w polityce, wojnie, handlu zagranicznym.
Holenderski charakter koliduje z naszym bezkompromisowym i czasami nawet zacietrzewionym charakterem.