Ludwik Zamenhof i esperanto bardziej znany w Holandii niż w Polsce

Na początku XX szukano sposobu zbliżenia narodów i kultur w Europie. Rosły nadzieje zniesienia podziałów językowych gdy nacjonalizm nabierał siły i słowo "pogrom" znali już wszyscy Europejczycy. Do zbliżenia nie doszło. W ciągu 25 lat wybuchły dwie krwawe wojny. 

Zamenhof Esperanto
Grób Zamenhofa na cmentarzu żydowskim w Warszawie .

Idea Ludwika Zamenhofa (1859-1917) stworzenia uniwersalnego języka esperanto była w Holandii wyjątkowo popularna, szczególnie w latach międzywojennych i do dziś klub esperanto ma tu wielu członków choć najlepsze czasy tego ruchu zdają się już być za nami. Obecnie język angielski zwycięża.  Pod koniec XIX wieku w Zachodniej Europie a szczególnie w Beneluksie niezwykle żywa byłą idea wprowadzenia powszechnie uniwersalnego języka Esperanto. 

J.R.R. Tolkien - znany nam z "Władcy Pierścieni" i Hobbitów - jako młody człowiek nauczył się esperanto i w 1909, w wieku 17 lat, robił już notatki w tym języku. Osobiście wierzył w "sztuczny język" przynajmniej dla Europy, aby ją zjednoczyć.

Neutralne państwo esperantystów

Jak popularnym było Esperanto świadczyło istnienie państwa z tym językiem urzędowym. W XIX w. Holandia graniczyła chwilowo z trzema państwami; Niemcami, Belgią i... Moresnet. Malutkie "Neutralne Państwo Moresnet" o powierzchni 344 ha (dwa razy większe niż Monako) liczyło 2,5 tys. mieszkańców i istniało prawie sto lat (1816-1920). Mieszkańcy mówili swoimi dialektami, trochę zmieszanymi z francuskim, trochę niemieckim i trochę holenderskim. 
Właśnie w państwie Moresnet uczyniono najpoważniejsze wysiłki aby Esperanto wprowadzić w życie. Wielką aspiracją kilku notabli tego państewka było stworzenie z Moresnet prawdziwego niezależnego państwa i narodu z własnym językiem esperanto, państwa o nazwie Amikejo (w języku esperanto "kraj przyjaciół"). W krótkim okresie Moresnet stał się światową stolicą Esperanto. 

pomnik Zamenhofa i Esperanto na wyspie Texel w Holandii
Ten monument na wyspie Texel w mieście Den Burg zbudowano na cześć Ludwika Zamenhofa, twórcy języka Esperanto który przyczynia się do zbliżenia narodów i kultur.

W Holandii a szczególnie na holenderskiej wyspie Texel język esperanto był bardzo popularny i używany przez wielu mieszkańców czego dowodem jest bodajże pierwszy w świecie monument esperanto - który postawiono właśnie tam i stoi do dziś. Poza tym w Bergen op Zoom i na wyspie Vlieland stoją monumenty poświęcone esperanto i jego twórcy. 

Zamenhof w Holandii
Monument na wyspie Texel zbudowano z inicjatywy pana Johana M. Duinkera, entuzjastycznego esperantysty. Pomnik odsłonięty w 1935 r. został z nakazu niemieckiego okupanta zburzony w 1941 r. Pan Duinker nie doczekał odbudowy pomnika. Został przez Niemców rozstrzelany 6 kwietnia 1945 r - na miesiąc przed kapitulacją Niemców w Holandii.

Multi-kulturalna Holandia

Język esperanto był szczególnie popularny w pierwszej połowie XX wieku. Dopiero nazi w okresie okupacji zabronili używania tego "żydowskiego" języka. Po II Wojnie Światowej esperanto na krótko znowu odżyło ale Europa dzieliła się już na "strefę" angielską i rosyjską i popularność uniwersalnego języka zaczęła pomału spadać, choć nadal jest na świecie jej wielu zagorzałych zwolenników mających bardzo dobre argumenty przemawiające za esperanto - co dosłownie znaczy "mający nadzieję".

Światowe Stowarzyszenie Esperanto ma wciąż swoją siedzibę w Rotterdamie. Na internecie świetnie działa słownik esperanto Googla. Od 1905 co roku odbywa się (z wyjątkiem wojen światowych) światowy kongres esperantystów z udziałem ok. 2000 uczestników. W 2008 r. kongres odbył się w Rotterdamie, a rok później w Białymstoku.

Zamenhof
Ludwik Zamenhof w swojej pracowni w Warszawie w 1910 r. Flaga esperanto oraz ulica Zamenhofa w Tel-Aviv, Izrael.

Multi-kulturalna Polska

Ludwik Łazarz Zamenhof (po niderlandzku: Ludwik Lejzer Zamenhof, urodzony jako Eliezer Lewi Samenhof; w języku esperanto: Ludoviko Lazaro Zamenhof) urodził się w Białymstoku, 15 grudnia 1859, zmarł w Warszawie, 14 kwietnia 1917. 

Ludwik Zamenhof, z pochodzenia Żyd, okulista, urodził się w Białymstoku czyli w Cesarstwie Rosyjskim, na granicy wielu kultur i narodów jakie wówczas (koniec XIX wieku) zamieszkiwały te tereny: Polacy, Rosjanie, Żydzi, Białorusini, Niemcy, Litwini i nawet Tatarzy. Nic dziwnego, że tam właśnie, w Białymstoku, gdzie na ulicy rozbrzmiewało tyle języków, urodziła się u Zamenhof idea stworzenia jednego ponadnarodowego języka. Zresztą jego ojciec był nauczycielem francuskiego i niemieckiego.

Zamenhof Białystok
Nieistniejący dom urodzenia Zamenhofa w Białymstoku. Zdjęcie z 1935 r. Obok współczesna tablica na bloku stojącym w tym miejscu.

Swoją drogą to naród żydowski, bez własnej ojczyzny albo raczej gdy ich ojczyzną był cały świat, zawsze byli prekursorami i zwolennikami w unifikacji świata, jego globalizacji. Podświadomie może, miałoby to zwiększać ich bezpieczeństwo - nauczeni wiekami pogromów w Hiszpanii, Niemczech i w Polsce. W teorii jeden wielki komunistyczny świat z jednym światowym językiem znacznie ułatwiałby życie. Kiedyś tak zapewne będzie. Globalizacja postępuje, jedynie nie esperanto a język angielski zdominował dzisiejszy świat.

Już od XIX wieku powszechne były idee kosmopolityczne jednoczenia świata, szczególnie wśród Żydów którzy przy każdej okazji nieszczęścia, zarazy, nieurodzaju stawali się kozłami ofiarnymi wśród narodów Europy. Słowo pogrom - znane we wszystkich językach, choć pochodzące ze Wschodniej Europy - jest synonimem żydowskiej historii w Europie, poczynając od średniowiecznej Hiszpanii do Polski lat 40. XX wieku. Tak więc wola internacjonalizacji świata była fundamentem potrzeby stworzenia języka międzynarodowego, pozbawionego nacjonalizmu. Nacjonalizm jest największym wrogiem człowieczeństwa, czego dowodem były obie wojny światowe. Nacjonalizm jest fundamentem wszystkich konfliktów w świecie, także dzisiaj.

Zamenhof w Białymstoku
Ulica Zamenhofa i jego popiersie w Białymstoku.

Wracając do wynalazcy esperanto to już samo jego nazwisko tłumaczone na różne kultury doprowadza do zamętu: Ludwik Łazarz Zamenhof, Eliezer Lewi Samenhof, Ludoviko Lazaro Zamenhof, Ludwik Lejzer Zamenhof. On sam jako język ojczysty miał już trzy języki: rosyjski, polski i jidisz. Ponadto nauczył się niemieckiego, francuskiego, łaciny, greki, hebrajskiego, angielskiego, włoskiego, hiszpańskiego i litewskiego - razem 12 języków.

  • Zamenhof pracował także nad czymś w rodzaju jednej uniwersalnej religii mającej zjednoczyć istniejące religie o nazwie Homaranism - także ta idea ma wciąż swoich zwolenników w świecie. Główną ideą homaranizmu miała być słuszna postawa aby: "w żadnych miejscach ani sprawach publicznych wyznawca nigdy nie będzie narzucał innym osobom swojego własnego języka ani religii, lecz będzie się starał, aby panowały język i religia neutralnie ludzkie".

Holendrzy - podobnie do Żydów - są silnie międzynarodowo zorientowani. Jedną z ich ważnych cech jest dobra znajomość obcych języków i także chęć uczenia się obcych języków i umiejętność komunikowania się z każdym, jeśli to tylko może przynieść korzyści. Nic więc dziwnego, że właśnie w tym kraju esperanto cieszyło się względnie dużą popularnością w czasach gdy angielski nie był jeszcze tak dominującym językiem w świecie.

Zamenhof z Tykocina
Tablica pamiątkowa w Tykocinie, miejscu urodzenia Marka Zamenhofa, nauczyciela języka francuskiego i niemieckiego, ojca twórcy esperanto oraz obok tablica pamiątkowa w miejscu zamieszkania Ludwika Zamenhofa na współczesnej ulicy Zamenhofa 5 na Muranowie w Warszawie (wówczas ulicy Dzikiej w żydowskiej dzielnicy miasta).
  • Myślę, że Polska a szczególnie Białystok nie wykorzystuje dostatecznie potencjału i wielkiej szansy promocji "miasta twórcy Esperanto". W końcu po Chopinie, Skłodowskiej i Koperniku jest to najsłynniejszy w świecie Polak. Jak wielu innych słynnych Polaków żydowskiego pochodzenia, niepotrzebnie wstydzimy się tych ludzi, co tylko wzbudza podejrzenia międzynarodowej opinii publicznej nt. "polskiego antysemityzmu'.

Dzisiaj najpowszechniej używanymi językami na świecie są w kolejności:

  1. mandaryński
  2. hiszpański
  3. angielski
  • Robert Kennedy był esperantystą i zwolennikiem esperanto, mówiąc: "jest bardzo prawdopodobne, że ten neutralny język miałby wielkie znaczenie w komunikacji między narodami całego świata". 
  • Słowo Wiatrak w esperanto: ventmuelilo