W Europie jest wiele pomników wdzięczności dla wyzwolicieli spod niemieckiej okupacji. Armie pozostawiały swoje czołgi i armaty zdobiące na pamiątkę niejeden rynek miasteczka. W holenderskiej Bredzie jest inaczej - tutaj stoi niemiecki czołg. Kuriozum w Europie. Historia tego czołgu.

Już we wrześniu 1944 r. 1 Dywizja Pancerna pod dowództwem generała Maczka przekroczyła granicę Holandii gdzie 19 września w bitwie pod Axel poniosła ciężkie straty - 75 zabitych i 191 rannych [zobacz: Bitwa o Skaldę].

Pod niemiecką granicą znajduje się wieś-twierdza o nazwie Boutrange. Dzisiaj ta piękna wieś w formie gwiazdy przyciąga turystów. W ostatnich dniach wojny, gdy Berlin był już okrążony i tylko kwestią dni była kapitulacja III Rzeszy, polscy żołnierze w oddali tam życie.

Polski Honorowy Cmentarz Wojskowy w Bredzie otwarto w 1963 r. Leżą na nim głównie żołnierze generała Maczka jak i on sam, ale znajduje się też wiele grobów polskich żołnierzy poległych w innych częściach Niderlandów. O losach wielu z nich mało  wiadomo lub leżą pod pseudonimem. 

Piszę ten artykuł bez chęci pomniejszania ogromu cierpienia i przelanej krwi lecz z chęci przywrócenia proporcji mocno przerysowanego w Polsce historycznego obrazu własnych zasług wobec zbrojnego wysiłku innych narodów na frontach wojen XX wieku w Europie. Jakże często nie mamy szacunku do ofiar innych narodów gdy tak gorliwie żądamy szacunku dla swoich.

W październiku 1944 roku polscy żołnierze z dywizji pancernej generała Maczka wyzwolili holenderskie miasto Breda. Poważnych walk w samym mieście nie było, gdyż Niemcy umknęli już wcześniej. Triumfalny wjazd kolumny pancernej Polaków do Bredy był wielkim wydarzeniem dla jej mieszkańców.

Jednym z niewielu Polaków którzy weszli do holenderskiej historii był w XVII wieku polski szlachcic Krzysztof Arciszewski. Po nim byli jeszcze 300 lat później generałowie Maczek i Sosabowski.

Wymarli już ostatni polscy żołnierze wyzwalający Holandię. Część z nich żyła w Bredzie. Wymarły także ich tradycje i stowarzyszenia polonijne w Holandii. Polonijny krajobraz Bredy w ciągu osiemdziesięciu lat drastycznie się zmienił. Zmieniła się Europa.

Dzieci polskich emigrantów urodzone lub wychowane na obczyźnie niejednokrotnie siłują się ze swoim pochodzeniem i innością w porównaniu do ich otoczenia. Tożsamość narodowa to bardzo nieuchwytne zjawisko. Poniżej dwie bolesne historie poznanych przeze mnie ludzi. Początek XXI wieku. Synowie Polaków.

Bitwa o Skaldę - rzeki otwierającej drogę do strategicznie ważnego portu Antwerpii - była obok desantu pod Arnhem, największą bitwą IIWŚ na holenderskim terytorium. W Bitwie o Skaldę (2 październik - 8 listopad 1944) brało udział ok. 150 tys. żołnierzy, w tym także Polaków. Zginęło w niej niemal 25 tys. ludzi.