Historia kontaktów polsko-holenderskich

Kolonizacja nieużytków

Już 500 lat temu sporo holenderskich chłopów osiedlało się w Polsce. Po części mieli motywy religijne w czasach reformacji, ale główną przyczyną był po prostu olbrzymi słabo zagospodarowany obszar wschodniej Europy do kolonizacji, gdzie szczególnie tereny zalewowe, podmokłe i bagniste nikogo nie interesowały, gdy tymczasem Holendrzy czuli się tam dosłownie "jak ryba w wodzie". Jednak z tubylczą ludnością się nie zadawali. Wiara, język i kultura były zbyt różne. Jedynie polska magnateria robiła świetne interesy z Holendrami. Tak jest do dziś.

Kontakty polsko-holenderskie sięgają już co najmniej XIII wieku i ich historia jest tak długa i bogata jak historia polskich kontaktów z Krzyżakami i Prusakami. Ba! Powiedziałbym nawet, że do dzisiaj w tych polsko-holenderskich stosunkach, w pewnym sensie, niewiele się zmieniło. Choć w XXI wieku bardzo dużo się zmieniło to historia kontaktów Holendrów z Polakami nadal wiele tłumaczy z wizerunek i pozycji Polski w współczesnym świecie zachodnim.

Aby lepiej zrozumieć charakter tych kontaktów należy wpierw zrozumieć charakter Polaków i Holendrów oraz zasadnicze różnice rozwoju obu narodów na przestrzeni wieków.

Polak i Holender — Charakter narodowy obu narodów rozwijał się w kompletnie innych warunkach.

Byt określa świadomość

Ta stara prawda potwierdza się także w rozwoju charakteru narodów. Historycznie polski i holenderski naród rozwijał się w zupełnie innych warunkach, choćby nawet w innych warunkach klimatycznych.

Polski naród rozwijał się przez wieki w stosunkach głęboko feudalnych, żyjąc wyłącznie z roli, indywidualistycznie, z daleka od miast, z daleka od wpływów Zachodniej Europy (renesansu i reformacji), którego centrum geograficzne leżało w Pińsku a jego jedynym stabilnym autorytetem był i nadal jest kościół katolicki. [tutaj rozwinięcie tematu >>>]
Holenderski naród zawsze musiał walczyć z żywiołem wody (z żywiołem nie można walczyć w pojedynkę tylko kolektywnie), żył z morza i delty Renu, mieszkał głównie w miastach, był żeglarzem i kupcem, odrzucił już dawno dogmaty kościoła katolickiego stając się protestantami. [tutaj rozwinięcie tematu >>>]

Spichlerz Holandii

Od 700 lat kwitł hanzeatycki Gdańsk gdzie holenderscy kupcy dorabiali się fortun, żyli dostatnio, stawiali przepyszne kamienice, rozwijała się kultura, sztuka i nauka. U podstawy tego dobrobytu leżała... Wisła. To Wisła i jej dorzecze stanowiły faktycznie rdzennie polskie ziemie, niezależnie od zmian politycznych. Nasi magnaci, obszarnicy ziemscy spławiali Wisłą wszelkie płody ziemi do Gdańska które Holendrzy z wielokrotnym zyskiem sprzedawali dalej w całej Zachodniej Europie [zobacz "Wisła", "Zboże", "Drewno" i "Matka Handlu"].

Gdańsk i bogactwo z niego płynące leżał u podstaw rozkwitu Holandii tworząc w kolejnych wiekach jej światową potęgą morską i gospodarczą.

W XV-XVII wieku nad Bałtykiem leżało wiele ważnych portów i centrów handlowych ówczesnej Europy. Gdańsk był największym z nich i w pewnym okresie nawet największym portem świata.

flisacy na Wiśle — Flisacy na Wiśle spławiali towary do Gdańska

Kto ty jesteś?

Współczesne pojęcie przynależności narodowej nie miało do XIX wieku znaczenia. Nie miało znaczenia czy Gdańsk był polski, niemiecki czy holenderski. Był po trosze brandenburski, polski, krzyżacki, pruski, duński i holenderski. Liczył się międzynarodowy handel i biznes. Owszem, do Gdańska polscy flisacy spławiali Wisłą wiele atrakcyjnych towarów; zboże, drewno, skóry, sól i inne dobra natury na których bogacili się polscy feudalni magnaci oraz holenderscy kupcy. Polski towar Holendrzy sprzedawali dalej z olbrzymim zyskiem w zachodniej i południowej Europie. Na tym gdańskim handlu rozkwitł Amsterdam, powstało wiele holenderskich fortun i ten dorobek stał się podwaliną późniejszego holenderskiego imperium handlowego.

Penetracja rynku

To holenderscy kupcy penetrowali świat (tak jak i dziś nadal to robią) na swoich wyśmienitych żaglowcach w poszukiwaniu dobrych interesów. Handlowali z wszystkimi i wszędzie według prostej zasady; tanio kupić i drogo sprzedać. Tak też czynili przez wieki i czynią nadal także w Polsce (zobacz: Philips, Shell, UPC, Heineken, Unilever, ING, Akzo, ING, Eureko). Holandia przez wiele lat (szczególnie w pierwszej dekadzie XXI wieku) zajmowała pierwszą pozycję na liście największych zagranicznych inwestorów w Polsce (przed Niemcami, Francją i USA!). Gdy tylko w roku 1990 Polska wyszła z Bloku Wschodniego, holenderscy biznesmeni przejmowali wszystko co im się opłacało z kraju kompletnie pozbawionego rodzimej przedsiębiorczości.

Bastion Graben na Motławie w Gdańsku, 1617 r.

Drewno za cegłę

Z zeszłych wiekach maszty holenderskich żaglowców pochodziły m.in. z polskich puszcz a amsterdamskie kamienice stoją do dziś na dębowych palach z tychże polskich puszcz.

Za to czerwona cegła holenderska dała początek pruskiego „cegielnianego gotyku" tak do dzisiaj bogato reprezentowanego na Pomorzu i Mazurach. Statki płynęły z Gdańska pełne towarów i aby nie wracać na pusto, jako balast, przywoziły cegłę wypalaną w Holandii - kraju obfitującego w glinę i najlepszej jakości cegłę. Podwójny zysk.

Holendrzy nad Wisłą

Około 400 lat temu duże grupy holenderskich Menonitów (fundamentalny odłamu protestantów) zakładały kolonie wzdłuż dużych polskich rzek; Wisły i Bugu. Tam gdzie bagna i rozlewiska odstraszały miejscową ludność - tam osiedlali się Holendrzy - świetnie dający sobie radę z melioracją. Nawet warszawska podmokła Saska Kępa była osadą holenderską [zobacz niezwykłe ciekawostki polsko-holenderskie].

Holenderskie miasto Pasłęk — Pasłęk. W 1288 r. krzyżacki zarządca zlecił osuszenie mokradeł wokół rzeczki Pazluk (Pasłęka) Holendrom. Od 1297 miasto otrzymało nazwę Preußisch Holland. Po 1525 r. na tych pruskich ziemiach osiedlali się kalwiniści i menonici z Holandii ale także Fryzji, Szkocji i francuscy hugenoci. W roku 1800 miasto liczyło 1800 mieszkańców. W 1945 większość mieszkańców uciekło przed Armią Czerwoną a resztę wygnały w następnych latach polskie władze osiedlając w tym regionie Polaków i Ukraińców.

Już od 1297 roku istniało piękne miasto Pruska Holandia (Preussisch Holland - Pasłęk) założone w krzyżackich Prusach. Tam też i w okolicach ujścia Wisły osiedlali się prześladowani w czasach kontrreformacji protestanci z Holandii. W dziewiczych i bagnistych terenach Żuław najlepiej mogli wykorzystać swoje doświadczenie jak z bagna stworzyć najbardziej urodzajny kraj, co było zresztą miejscowej władzy na rękę, bo nikt inny bagien osuszyć nie umiał. W 1945 roku już zgermanizowani potomkowie tych uchodźców sami uciekli z tych ziem, także z Pasłęka wraz z resztą Prusaków w trwodze przed nadciągającą Armią Czerwoną. Ślady po nich są coraz bardziej zatarte, choć wciąż widoczne.

Wrogie stereotypy przetrwały wieki

Dobrych stosunków z polską ludnością Holenderscy osadnicy nie mieli, różniąc się zasadniczo od polskiego pańszczyźnianego chłopstwa rozwojem cywilizacyjnym. Przykładem tego jest holenderska nazwa kołduna - po holendersku nazywa się "polski warkocz" (Poolse vlecht). Holendrzy czuli się lepsi od Polaków o których mówili, że "śpią w słomie na klepisku, jedzą drewnianą łyżką z jednego garnca i nie noszą bielizny". Ponadto osadnicy nękani byli pogromami dzikich hord tatarskich ze stepów, co religijni Menonici przyjmowali jako wolę Bożą ale osadnictwa i rozwoju to nie stymulowało.

W roku 1831, po powstaniu listopadowym prasa holenderska pisała o Polakach: “Woelziek, ondankbaar en immatuur” (”Wichrzyciele, niewdzięcznicy i niedojrzali”).

Jedyne przysłowie związane z Polska, które do dzisiaj funkcjonuje w języku holenderskim to “Poolse landdag” (”polski sejmik”) - tym mianem określa się imprezy kończące się totalnym chaosem.

Śladem kontaktów polsko-holenderskich w samej Holandii jest dość popularne w Amsterdamie nazwisko... Polak (lub Polack) najprawdopodobniej pochodzące od polskich Żydów osiedlających się w Holandii.

Holenderska nazwa kołduna: "polski warkocz" (Poolse vlecht).
Holenderskie powiedzenie ”polski sejmik” (Poolse landdag) - tym mianem określa się imprezy kończące się totalnym chaosem.
Od roku 2020 w Holandii doszedł jeszcze jeden zwrot z przymiotnikiem "polski". Drogie (szczególnie elektryczne) rowery są masowo kradzione przy pomocy "polskiego klucza" (Poolse sleutel) czyli rodzaj wyrycha-łomu którym szybko i sprawnie można wyłamać zamek rowerowy. Nie trudno zgadnąć czemu policjanci to narzędzie nazwali "polski klucz".

Polsko-holenderskie logo Wiatrak.nl

Jakie były kontakty Polaków z Holandią?

Owszem, garstka dzieci polskich magnatów studiowały na Zachodzie w tym także w Holandii.
Owszem, jeden Polak pomagał Holendrom kolonizować Brazylię (Arciszewski).
Owszem żołnierze gen. Sosabowskiego i Maczka ginęli podczas wyzwalania Holandii w 1944 roku.
Owszem, dzisiaj holenderskie rolnictwo, budownictwo i inne proste a ciężkie zawody opierają się na polskiej sile roboczej.

Ale czy te wszystkie fakty maja nas napawać dumą?

Fundamentem nierówności i historycznego zacofania jest, moim zdaniem, trwający w Polsce niezwykle długo feudalizm, dyskryminujący polski naród - zobacz: "prawa miejskie" i "dlaczego Kraków zbudowali". Sam fakt, że niewolnictwo zniesiono w Polsce zaledwie 160 lat temu - później niż w Stanach Zjednoczonych - mówi jakie opóźnienie rozwojowe mieliśmy do przebycia.

Przeczytaj także tematy powiązane:

[Aktualizowane od 2007 r.]