Burza w szklance wody czyli barometr domowy

To powiedzenie znane jest w Holandii jako "storm in glas water" i jest stare jak świat. Wiąże się z nim osobliwe urządzenie które w nowoczesnej formie można kupić i dzisiaj.

Burza w szklance wody znana jest również z łaciny "fluctus in simpulo excitare", z angielskiego "tempest in a teapot", niemieckiego "ein Sturm im Glase Wasser", z francuskiego "une tempête dans un verre d'eau" i wielu innych języków. Burza w szklance wody nie ma jednak nic wspólnego z opisanym poniżej sztormowym szkłem.  Urządzenie znane jako "storm glass" nie ma polskiej nazwy. Nic dziwnego, my żeglarską nacją nigdy nie byliśmy.

barometry burzowe
Muzealne barometry z "szkłem sztormowym".

"Szkło sztormowe" - stary barometr

Angielski admirał Fitzroy (1805-1865) był pionierem meteorologii. Był także komendantem słynnej wyprawy żaglowca HMS Beagle z Darwinem na pokładzie. W tym rejsie, który zmienił świat, Fitzroy używał najnowszych chronometrów, barometrów i po raz pierwszy użył skali Beauforta do pomiaru prędkości wiatru. W tym rejsie admirał eksperymentował także z... szkłem sztormowym.

Szkło sztormowe było szklanym zamkniętym cylindrem wypełnionym chemicznym roztworem który okazuje specjalnie właściwości przy zmieniającej się pogodzie.

Recepta szkła sztormowego:
33 ml wody destylowanej
40 ml etanolu
2,5 grama azotanu potasu
2,5 g chlorku amonu
10 g kamfory

szkło sztormowe - barometr
Różne wykonania szkła sztormowego.

Dlaczego to działa?

Założeniem jest, że temperatura i ciśnienie wpływają na rozpuszczalność w klarownej cieczy, czasami powodując tworzenie się zakrzepów. Jednak funkcjonowanie tego barometru nie jest jasne i nauka chyba nadal nie wie dobrze na jakiej zasadzie to "sztormowe szkło" działa bo dlaczegoż by szczelnie zamknięte naczynie reagowało na zmiany ciśnienia zewnętrznego?

  • W 1859 roku, Wielka Brytania przeżyła niezwykle silne sztormy i od tego momentu barometr Fitzroya szybko stał się stałym wyposażeniem portów w wielu małych społecznościach rybackich na wyspach wokół Wielkiej Brytanii, gdzie służą nadal do informowania rybaków przed opuszczeniem portu.

Oprócz szklanki sztormowej (stormglas) istniała - i zresztą jest nadal do kupienia - także szklanka burzowa (donderglas). Działa na nieco innej zasadzie.